جزء ۱۰
«خمس به چه چیز تعلّق می گیرد و مال کیست؟»
وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۴۱﴾
و بدانید جز این نیست که هرگونه بهره اى از چیزى به غنیمت بردید، پس قطعا یک پنجم آن مال خدا و مال پیامبر و مال خویشان پیامبر و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است، اگر به خدا و به آنچه بر بنده خودمان در روز جدا شدن حقّ از باطل، روز درگیرى دو گروه نازل کرده ایم، ایمان آورده اید. و خدا بر هر چیزى توانا است. ﴿۴۱﴾
«در جنگ بدر»
إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيَا وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلَوْ تَوَاعَدْتُمْ لَاخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعَادِ وَلَكِنْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۴۲﴾
زمانى که شما در قسمت پائین بودید و آنها در طرف بالا بودند و کاروان پائین تر از شما بودند و اگر با یکدیگر وعده مى گذاشتید، در آن وعده اختلاف مى کردید. ولى خدا این عمل را انجام داد تا امرى که باید تحقّق پیدا کند انجام شود تا آنها که هلاک مى شوند، هلاکتشان با اتمام حجّت باشد و آنان که زنده مى مانند و هدایت مى شوند، با دلیل روشن باشد و قطعا خدا شنواى دانائى است. ﴿۴۲﴾
إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلًا وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيرًا لَفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَلَكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ ﴿۴۳﴾
زمانى که خدا آنها را در خواب به تو کم نشان داد و اگر زیاد نشان مى داد، حتما سست مى شدید و اختلاف و نزاع در کار مى کردید، ولى خدا سالم نگه داشت. قطعا خدا به اسرار سینه ها دانا است. ﴿۴۳﴾
وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْرًا كَانَ مَفْعُولًا وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ ﴿۴۴﴾
و وقتى که با هم روبرو شدید، آنها را به چشم شما کم نشان مى داد و شما را نیز به چشم آنها کم نشان مى داد، براى آنکه خدا آنچه را که مقرّر کرده بود، انجام دهد و همه کارها به خدا برگردانده مى شود. ﴿۴۴﴾
«دستور استقامت و پایداری»
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۴۵﴾
اى کسانى که ایمان آورده اید، هرگاه با جمعى روبرو شدید، پس پایدار و ثابت باشید و خدا را زیاد یاد کنید تا شاید رستگار شوید. ﴿۴۵﴾
وَأَطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۴۶﴾
و خدا و پیامبرش را اطاعت کنید و با هم دعوا و نزاع نکنید که سست مى شوید و آبرو و قدرت و عزّت شما از بین مى رود. و صبر و استقامت کنید که خدا با صابرین است. ﴿۴۶﴾
برداشت از آیات ۴۶ ـ ۴۵
نزاع و خصومت
سالک الی اللّه باید صفات زیر را در خود ایجاد کند:
۱ – در مقابل دشمن پابرجا و دارای استقامت باشد.
۲ – بسیار به یاد خدا باشد.
۳ – مطیع خدا و رسولش باشد.
۴ – با مسلمانان دعوی و نزاع نکند که آبروی خود را در مقابل دشمن ببرد.
۵ – صبور و بردبار باشد زیرا خدای تعالی کمک صابرین است.
وَلَا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَاللَّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ ﴿۴۷﴾
و مانند کسانى که از سرزمین خودشان با تکبّر و خودنمائى در برابر مردم خارج شدند و مردم را از راه خدا باز مى داشتند نباشید. و خدا به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد. ﴿۴۷﴾
«فریب شیطان»
وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لَا غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لَا تَرَوْنَ إِنِّي أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿۴۸﴾
و وقتى که شیطان اعمال آنها را در نظرشان جلوه داد و گفت: امروز کسى بر شما از مردم غلبه نمى کند و من در کنار شما هستم. پس زمانى که دو گروه با هم روبرو شدند و یکدیگر را دیدند، به عقب برگشت و گفت: من از شما بیزارم. من چیزى را مى بینم که شما نمى بینید. من از خدا مى ترسم و خدا داراى مجازات بسیار سختى است. ﴿۴۸﴾
«منافقین و مریضهای روحی»
إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هَؤُلَاءِ دِينُهُمْ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۴۹﴾
و وقتى که منافقین و آنهائى که در قلبشان (و روحشان) بیمارى بود، مى گفتند: این گروه را دینشان گول زده است و کسى که به خدا توکل کند، پس قطعا خدا قدرتمند حکیمى است. ﴿۴۹﴾
برداشت از آیه ۴۹
توکل
سالک الی اللّه باید توکلش را به خدا تقویت کند. زیرا وقتی در مقابل هجوم منافقین و آنهایی که دلهایشان مریض است قرار گرفت و او را سرزنش کردند، اگر توکل نداشته باشد و با خدا نباشد، صد در صد تنها می ماند و از پای درمی آید.
«چگونگی مرگ کفّار»
وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلَائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْحَرِيقِ ﴿۵۰﴾
و اگر کافران را ببینى هنگامى که فرشتگان جانشان را مى گیرند و بر صورت و پشت آنها (تازیانه) مى زنند و (مى گویند:) بچشید عذاب سوزنده را. ﴿۵۰﴾
ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ ﴿۵۱﴾
آن در مقابل کارهائى است که شما با دست خود پیش فرستاده اید و قطعا خدا به بندگانش هرگز ظلم و ستم نمى کند. ﴿۵۱﴾
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآيَاتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ ﴿۵۲﴾
مانند شیوه قوم فرعون و کسانى که پیش از آنها بودند، آیات خدا را انکار مى کردند، پس خدا آنها را به سبب گناهانشان سخت گرفتارشان ساخت. قطعا خدا بسیار مقتدر است، مجازاتش سخت است. ﴿۵۲﴾
«خدا نعمتش را تغییر نمی دهد»
ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴿۵۳﴾
آن به خاطر این است که قطعا خدا هیچ نعمتى را که به گروهى داده تغییر نمى دهد، مگر آنکه آنها آنچه در روحیاتشان هست را تغییر دهند و قطعا خدا شنواى دانائى است. ﴿۵۳﴾
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآيَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَكُلٌّ كَانُوا ظَالِمِينَ ﴿۵۴﴾
مانند روش قوم فرعون و کسانى که پیش از آنها بودند، آیات پروردگارشان را تکذیب کردند. پس به خاطر گناهانشان هلاکشان کردیم و قوم فرعون را غرق نمودیم و همه آنها ستمگران بودند. ﴿۵۴﴾
برداشت از آیات ۵۴ ـ ۵۳
تغییر نعمت
خدای تعالی در مقابل تغییری که انسان ها در نفس و روحشان می دهند نعمت هایش را تغییر می دهد؛ مثلاً اگر کسی صفات رذیله را کسب کند و یا به آنها ادامه بدهد، بدبختی، فقر و بیچارگی نصیبش می شود و یا اگر اهل تقوی و تزکیه نفس شود خدای تعالی نعمت فراوان و راحتّی دائمی را نصیب او می کند، چنان که پیروان فرعون و تزکیه نفس نکرده هایی که قبلاً بوده اند به خاطر امراض روحی و عمل به آنها غرق و هلاک شدند.
«بدترین جنبندگان»
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ ﴿۵۵﴾
قطعا بدترین جنبندگان نزد خدا، کسانى هستند که کافرند و آنها ایمان نمى آورند. ﴿۵۵﴾
الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لَا يَتَّقُونَ ﴿۵۶﴾
آن کسانى که با بعضى از آنها پیمان بستى، سپس هر بار عهد و پیمان خود را مى شکنند و آنها از چیزى پرهیز نمى کنند. ﴿۵۶﴾
برداشت از آیات ۵۶ ـ ۵۵
وفای به عهد
سالک الی اللّه باید بکوشد به عهدی که می بندد و یا با خدا بسته است وفادار باشد و عهدش را نشکند. زیرا اگر متعهد نبود، خدای تعالی او را بدتر از جانوران در قرآن معرفی فرموده است.
«دستور حمله به کفّار»
فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ ﴿۵۷﴾
پس اگر آنها را در میدان جنگ یافتى، آنچنان بر آنها حمله کن که جمعیت پشت سرشان پراکنده شوند، شاید متذکر گردند. ﴿۵۷﴾
وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيَانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاءٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْخَائِنِينَ ﴿۵۸﴾
و هرگاه از خیانت گروهى شدیدا خوف داشتى، به طور عادلانه به آنها بگو که پیمانشان لغو شده است. قطعا خدا افراد خائن را دوست نمى دارد. ﴿۵۸﴾
وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لَا يُعْجِزُونَ ﴿۵۹﴾
و گمان نکنند آنها که راه کفر را پیشى گرفته اند، پیش برده اند. آنها هرگز (ما را) ناتوان نخواهند کرد. ﴿۵۹﴾
«دستور آماده کردن نیرو و اسلحه»
وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ ﴿۶۰﴾
و آنچه مى توانید از نیرو و اسبهاى ورزیده را در مقابل آنها آماده کنید، تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خود و گروه دیگرى غیر آنها را که شما نمى شناسید و خدا آنها را مى شناسد، بترسانید (و فرارى دهید) و آنچه را که در راه خدا به مصرف برسانید، به شما باز گردانده مى شود و به شما ستم نخواهد شد. ﴿۶۰﴾
وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ﴿۶۱﴾
و اگر به صلح و مسالمت مایل شدند با آنها صلح کن و به خدا توکل کن. که قطعا او شنواى دانایى است. ﴿۶۱﴾
«خدا یار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله است»
وَإِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ ﴿۶۲﴾
و اگر بخواهند با تو خدعه کنند، پس قطعا خدا براى تو کافى است. او کسى است که تو را با یارى خود و (یارى) مؤمنان تقویت فرموده است. ﴿۶۲﴾
«الفت میان دلهای مؤمنین»
وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۶۳﴾
و (خدا) میان دلهاى آنها دوستى بوجود آورد. اگر تمام آنچه روى زمین است، خرج مى کردى که میان دلهاى آنان، دوستى بوجود آورى، نمى توانستى الفت بوجود آورى. ولى خدا در میان آنها دوستى و الفت ایجاد کرد که او قطعا تواناى حکیمى است. ﴿۶۳﴾
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ ﴿۶۴﴾
اى پیامبر، خدا و مؤمنانى که از تو پیروى مى کنند، براى تو کافى است. ﴿۶۴﴾
برداشت از آیات ۶۴ ـ ۶۲
دشمنی مردم
سالک الی اللّه باید بداند که اکثر مردم دشمن او هستند و چون مریضند با او به نیرنگ برمی خیزند و باید ارتباطش را با خدای تعالی زیاد کند تا او را کمک نماید زیرا خدا برای او کافی است و خدا دل های مؤمنین را با او گرم و پرمحبّت می کند تا با او الفت پیدا کنند و او را کمک نمایند؛ بنابراین کمک خدا و سالکین الی اللّه باید برای او بسیار اهمیت داشته باشد.
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفًا مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَفْقَهُونَ ﴿۶۵﴾
اى پیامبر، مؤمنان را به جنگ تشویق نما که اگر بیست نفر با تحمّل و استقامت از شما باشند، بر دویست نفر پیروز مى گردند و اگر از شما صد نفر باشند، بر هزار نفر از آن کسانى که کافرند، پیروز مى گردند. چون آنها گروهى هستند که فهمشان را بکار نمى اندازند. ﴿۶۵﴾
الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفًا فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ ﴿۶۶﴾
الان خدا از شما تخفیف داد و دانست که در شما ضعفى است. پس اگر صد نفر با تحمّل و استقامت از شما باشند، بر دویست نفر پیروز مى شوند و اگر هزار نفر از شما باشند، بر دو هزار نفر به اذن خدا غلبه خواهند کرد و خدا با استقامت کنندگان و صابرین است. ﴿۶۶﴾
«کیفیت اسیر گرفتن»
مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۶۷﴾
هیچ پیامبرى حقّ ندارد براى او اسیرى باشد، تا کاملاً (بر آنها) در زمین پیروز شود. شما دنیاى ناپایدار را مى خواهید ولى خدا سراى آخرت را (براى شما) مى خواهد و خدا قدرتمند حکیمى است. ﴿۶۷﴾
لَوْلَا كِتَابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ ﴿۶۸﴾
اگر فرمانى از جانب خدا در گذشته نبود، به خاطر آنچه (از اسیران) گرفته اید، عذاب بزرگى به شما مى رسید. ﴿۶۸﴾
فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَالًا طَيِّبًا وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۶۹﴾
پس از آنچه غنیمت گرفته اید، در حالى که پاکیزه است، بخورید و از خدا بپرهیزید. قطعا خدا آمرزنده مهربانى است. ﴿۶۹﴾
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ فِي أَيْدِيكُمْ مِنَ الْأَسْرَى إِنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْرًا يُؤْتِكُمْ خَيْرًا مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۷۰﴾
اى پیامبر، به اسیرانى که در دست شما هستند، بگو: اگر خدا خیرى در دلهاى شما بداند، بهتر از آنچه از شما گرفته شده به شما مى دهد و شما را مى بخشد و خدا آمرزنده مهربانى است. ﴿۷۰﴾
وَإِنْ يُرِيدُوا خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۷۱﴾
و اگر اراده خیانت به تو را داشته باشند، قبل از این هم به خدا خیانت کرده اند، که خدا (شما را) بر آنها مسلّط کرد و خدا داناى حکیمى است. ﴿۷۱﴾
«اهمیت هجرت»
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۷۲﴾
قطعا کسانى که ایمان آورده اند و هجرت کرده اند و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد نموده اند و آنها که (مهاجرین را) پناه داده اند و یارى کرده اند، آنها بعضیشان دوستان بعضى دیگرند. و آنها که ایمان آورده اند و مهاجرت نکرده اند، هیچ گونه ولایت و دوستى در مقابل آنها ندارید تا هجرت کنند. و اگر از شما در مورد دین یارى بخواهند، وظیفه شما است که آنها را یارى کنید، مگر در مورد گروهى که میان شما و آنها پیمانى برقرار شده است و خدا به آنچه انجام مى دهید بینا است. ﴿۷۲﴾
وَالَّذِينَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ إِلَّا تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ ﴿۷۳﴾
و آنها که کافر شده اند، دوستان و فرماندهان یکدیگرند. اگر شما به آن (دستورات) عمل نکنید، فتنه و فساد بزرگى در زمین بر پا خواهد شد. ﴿۷۳﴾
وَالَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ ﴿۷۴﴾
و آنها که ایمان آوردند و هجرت کردند و در راه خدا جهاد نمودند و آنهائى که (مهاجرین را) پناه دادند و (آنها را) یارى کردند، آنها همان مؤمنین حقیقى هستند. آمرزش و روزى شایسته اى براى آنها خواهد بود. ﴿۷۴﴾
وَالَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولَئِكَ مِنْكُمْ وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ ﴿۷۵﴾
و کسانى که بعدا ایمان آوردند و هجرت کردند و با شما جهاد کردند، آنها از شما هستند و خویشاوندان نسبت به یکدیگر در احکامى که خدا مقرّر کرده، سزاوارترند. خدا قطعا بر همه چیز دانا است. ﴿۷۵﴾
برداشت از آیات ۷۵ ـ ۷۲
جهاد
سالک الی اللّه باید در راه رسیدن به مقصد از جان و مالش بگذرد و رنج هجرت از وطن را بر خود آسان نماید و اگر مهاجر در راه خدایی بر او وارد شد به او پناه بدهد و یاریش کند، اینها چون مؤمنند یکی بر دیگری ولایت دارد و از روی دوستی فرمان یکدیگر را برمی دارند، اینها مؤمنین و سالکین الی اللّه حقیقی هستند، خدای تعالی برای اینها آمرزش و روزی مادّی و معنوی خوبی قرار داده است.
سوره مبارکه توبه
بَرَاءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿۱﴾
﴿اين آيات اعلام﴾ بيزاری از طرف خدا و پيامبرش نسبت به آن مشرکينی که با آنها پيمان بسته ايد، می باشد.﴿۱﴾
«قطعنامه الهی عليه مشرکين»
فَسِيحُوا فِي الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَأَنَّ اللَّهَ مُخْزِي الْكَافِرِينَ ﴿۲﴾
پس مدّت چهار ماه آزادانه در زمین گردش کنید و بدانید که شما نمى توانید خدا را ناتوان سازید و خدا خوارکننده کافران است. ﴿۲﴾
وَأَذَانٌ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى النَّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ الْأَكْبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ فَإِنْ تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَإِنْ تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِي اللَّهِ وَبَشِّرِ الَّذِينَ كَفَرُوا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۳﴾
و این آیات اعلامى است از طرف خدا و پیامبرش به مردم در روز «حجّ اکبر» که قطعا خدا و پیامبرش از مشرکین بیزارند. پس اگر توبه کنید، براى شما بهتر است و اگر سرپیچى کنید، بدانید که شما نمى توانید خدا را ناتوان سازید و کافران را به عذاب دردناکى مژده بده. ﴿۳﴾
إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ لَمْ يَنْقُصُوكُمْ شَيْئًا وَلَمْ يُظَاهِرُوا عَلَيْكُمْ أَحَدًا فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلَى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۴﴾
غیر از آن مشرکینى که با آنها عهد و پیمان بسته اید، سپس آنها چیزى از آن پیمان با شما را نشکسته اند و کسى را علیه شما پشتیبانى نکرده اند. پس شما هم پیمان آنها را تا پایان مدّتشان محترم بشمارید. که قطعا خدا پرهیزگاران را دوست مى دارد. ﴿۴﴾
برداشت از آيات ۴ ـ ۱
عهدشکنی
سالک الی اللّه بايد بداند که عهدشکنی چه عهد با خدا باشد يا با مردم، چه در عالم ميثاق و عالم ذر باشد و چه در دنيا بدترين کارها است. و سختگيری پروردگار در سوره برائت نسبت به مشرکين بيشتر برای عهدشکنی آنها بوده است. بنابراين سالک الی اللّه بايد بکوشد که متعهد باشد و حتّی نسبت به مسائل کوچک هم بی تعهد نباشد. زيرا وفا نکردن به قراردادها انسان را از تقوی دور نگه می دارد. و حال آنکه خدای تعالی متّقين را دوست می دارد.
فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۵﴾
پس وقتى که ماههاى حرام تمام شد، هر کجا که مشرکین را یافتید، بکشید و آنها را دستگیر و محاصره کنید و در هر کمینگاهى بر سر راه آنها بنشینید. پس اگر توبه کردند و نماز را بپا داشتند و زکات دادند، راه آنها را باز (و آزادشان نمایید) که خدا آمرزنده مهربانى است. ﴿۵﴾
وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ ﴿۶﴾
و اگر یکى از مشرکین از تو پناه خواست، به او پناه بده تا سخن خدا را بشنود. سپس او را به محلّ امنش برسان. آن به خاطر این است که آنها مردم نادانى هستند. ﴿۶﴾
برداشت از آيه ۶
هدايت ديگران
سالک الی اللّه بايد نسبت به کسانی که می خواهند در کنار او باشند تا هدايت شوند مهربان باشد ولو اينکه مشرک باشند، آنها را در کنار خود جای دهد تا کلام خدا را بشنوند و از اعمال، رفتار و گفتار اولياء خدا درس بگيرند.
كَيْفَ يَكُونُ لِلْمُشْرِكِينَ عَهْدٌ عِنْدَ اللَّهِ وَعِنْدَ رَسُولِهِ إِلَّا الَّذِينَ عَاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۷﴾
چگونه براى مشرکین نزد خدا و پیامبرش پیمانى باشد؟ مگر آنهائى که در کنار مسجدالحرام با آنها پیمان بسته اید. پس تا زمانى که آنها براى شما (در وفاى به پیمانشان) استقامت کنند، شما نیز براى آنها استقامت کنید. که خدا قطعا پرهیزگاران را دوست مى دارد. ﴿۷﴾
كَيْفَ وَإِنْ يَظْهَرُوا عَلَيْكُمْ لَا يَرْقُبُوا فِيكُمْ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً يُرْضُونَكُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ وَتَأْبَى قُلُوبُهُمْ وَأَكْثَرُهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸﴾
چگونه پیمان آنها ارزش دارد؟ در حالى که اگر بر شما پیروز شوند، نه ملاحظه خویشاوندى و نه پیمان با شما را مى کنند. با زبانهایشان شما را راضى مى نمایند ولى دلهایشان قبول نمى کند و بیشتر آنها فاسقند. ﴿۸﴾
اشْتَرَوْا بِآيَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَصَدُّوا عَنْ سَبِيلِهِ إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿۹﴾
آنها آیات خدا را به بهاى ناچیزى فروختند و مردم را از راه خدا منع کردند. چه بد است آنچه انجام مى دهند. ﴿۹﴾
لَا يَرْقُبُونَ فِي مُؤْمِنٍ إِلًّا وَلَا ذِمَّةً وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُعْتَدُونَ ﴿۱۰﴾
رعایت خویشاوندى و پیمان را درباره هیچ مؤمنى نمى کنند و آنها همان تجاوزکارانند. ﴿۱۰﴾
«نتيجه توبه، برادری است»
فَإِنْ تَابُوا وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ فَإِخْوَانُكُمْ فِي الدِّينِ وَنُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ ﴿۱۱﴾
پس اگر توبه کنند و نماز را به پا دارند و زکات بدهند، برادر دینى شما هستند و ما آیات خود را براى مردمى که مى دانند، شرح مى دهیم. ﴿۱۱﴾
برداشت از آيه ۱۱
يأس
سالک الی اللّه بايد بداند که نبايد هيچ کس را از رحمت خدا مأيوس کند. زيرا خدای تعالی درباره مشرکين که بدترين خلق خدا هستند می فرمايد اگر توبه کنند، نماز را بپا دارند و زکات بدهند برادران دينی شمايند.
«زشتی پيمان شکنی»
وَإِنْ نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِي دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَا أَيْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَنْتَهُونَ ﴿۱۲﴾
و اگر قسمهاى خود را بعد از پیمانشان بشکنند و دین شما را مورد سرزنش قرار دهند، پس با رهبران کفر بجنگید و آنها را بکشید، چرا که براى آنها پیمان و قَسَمى نیست، شاید (از کفر و کینه توزى) دست بردارند. ﴿ ۱۲﴾
«اعتراض به مؤمنين»
أَلَا تُقَاتِلُونَ قَوْمًا نَكَثُوا أَيْمَانَهُمْ وَهَمُّوا بِإِخْرَاجِ الرَّسُولِ وَهُمْ بَدَءُوكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۳﴾
چرا با گروهى که قسمهاى خود را شکستند و همّت خود را بر آن داشتند که پیامبر را (از مکه) بیرون کنند، نمى جنگید؟ در حالى که آنها جنگ با شما را اوّلین بار شروع کردند. آیا از آنها مى ترسید؟ در صورتى که خدا سزاوارتر است که از او بترسید، اگر ایمان دارید. ﴿۱۳﴾
قَاتِلُوهُمْ يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ بِأَيْدِيكُمْ وَيُخْزِهِمْ وَيَنْصُرْكُمْ عَلَيْهِمْ وَيَشْفِ صُدُورَ قَوْمٍ مُؤْمِنِينَ ﴿۱۴﴾
با آنها بجنگید تا خدا آنها را بدست شما عذاب کند و خوارشان گرداند و شما را بر آنها پیروز نماید و قلبهاى گروه مؤمنان را شفا بخشد. ﴿۱۴﴾
وَيُذْهِبْ غَيْظَ قُلُوبِهِمْ وَيَتُوبُ اللَّهُ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۱۵﴾
و خشم و کینه دلهاى مؤمنین را برطرف مى کند و خدا توبه هر کس را که بخواهد قبول مى کند و خدا داناى حکیمى است. ﴿۱۵﴾
برداشت از آيات ۱۵ ـ ۱۲
اهميّت قسم
سالک الی اله بايد بداند که اگر برای چيزی قسم خورد و مشروع بود حتماً بايد به آن عمل کند. زيرا خدای تعالی با کسانی که به قسمشان وفا نمی کنند با شدت برخورد کرده و حتّی دستور قتل مشرکينی که به قسمشان وفا نکرده اند را داده تا به اين وسيله دلهای مؤمنین تشفّی پيدا کند.
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ ﴿۱۶﴾
آیا گمان کرده اید که شما به حال خود واگذار مى شوید و هنوز خدا از شما کسانى را که جهاد کرده و غیر از خدا و رسولش و مؤمنین را محرم رازى نگرفته اند، مشخّص ننموده است؟ و خدا به آنچه عمل مى کنید، آگاه است. ﴿۱۶﴾
برداشت از آيه ۱۶
آزمايش
سالک الی اللّه بايد بداند که او بدون آزمايش رها نشده است و نبايد مشرکين را همراز خود بداند؛ بلکه بايد فقط خدا، رسول و مؤمنین واقعی را دوست و صاحب سرّ خود بداند.
«تعمير مساجد با کيست؟»
مَا كَانَ لِلْمُشْرِكِينَ أَنْ يَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّهِ شَاهِدِينَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ بِالْكُفْرِ أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِي النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ ﴿۱۷﴾
مشرکین حقّ ندارند مساجد خدا را آباد کنند، در حالى که علیه خودشان به کفرشان گواهى مى دهند. آنها اعمالشان باطل است و همیشه در آتش مخلّد خواهند بود. ﴿۱۷﴾
إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَلَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ ﴿۱۸﴾
جز این نیست که مساجد خدا را تنها کسى مى تواند آباد کند که به خدا و روز آخرت ایمان داشته باشد و نماز را بر پا دارد و زکات را بدهد و جز از خدا نترسد. امید است که آنها از هدایت شدگان باشند. ﴿۱۸﴾
أَجَعَلْتُمْ سِقَايَةَ الْحَاجِّ وَعِمَارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ كَمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَجَاهَدَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَا يَسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿۱۹﴾
آیا آب دادن به حاجیان و آباد نمودن مسجدالحرام را مثل (عمل) کسى که به خدا و روز قیامت ایمان آورده و در راه خدا جهاد کرده است، قرار مى دهید؟ این دو دسته نزد خدا مساوى نیستند و خدا مردم ستمگر را هدایت نمى کند. ﴿۱۹﴾
برداشت از آيه ۱۹
ايمان و اعتقاد
سالک الی اللّه بايد بداند که اعمال خير ولو سقايی حجاج و تعمير مسجدالحرام باشد در مقابل ايمان و اعتقاد صحيح ارزشی ندارد و بلکه بايد اول ايمان و اعتقادش را درست کند، تزکيه نفس نمايد و سپس کار خير بکند و خدا ستمگران را هدايت نمی کند.
«ارزش و مقام مجاهدين»
الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ ﴿۲۰﴾
آنهائى که ایمان آورده اند و هجرت کرده اند و در راه خدا با اموال و جانهاى خود جهاد نموده اند، مقامشان نزد خدا بالاتر است و آنها پیروز و رستگارند. ﴿۲۰﴾
يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِيهَا نَعِيمٌ مُقِيمٌ ﴿۲۱﴾
پروردگارشان آنها را به رحمت و رضایت خود و به باغهائى که براى آنها نعمتهاى دائمى دارند، بشارت مى دهد. ﴿۲۱﴾
خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ ﴿۲۲﴾
براى همیشه در آنها خواهند بود، زیرا قطعا پاداش بزرگى نزد خدا است. ﴿۲۲﴾
برداشت از آيات ۲۲ ـ ۲۰
مهاجرت و جهاد
سالک الی اللّه بايد هميشه آماده مهاجرت و جهاد در راه خدا با جان و مالش باشد. زيرا کسی که اين گونه بود بالاترين درجه را پيدا کرده و به تصديق خدای تعالی تنها اينها رستگارند، خدا به اينها رحمت و رضايت خاصش را بشارت داده، بهشتی که نعمت دائمی دارد به آنها عنايت می فرمايد و اجر بسيار بزرگی به آنها خواهد داد.
«پدر و مادر اگر کافر باشند ولیّ شما نيستند»
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ ﴿۲۳﴾
اى کسانى که ایمان آورده اید، اگر پدران و برادران شما کفر را بر ایمان ترجیح مى دهند، آنها را ولىّ خود قرار ندهید و هر کس از شما، آنها را ولىّ خود قرار دهد، آنها همان ستمگرانند. ﴿۲۳﴾
قُلْ إِنْ كَانَ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ وَإِخْوَانُكُمْ وَأَزْوَاجُكُمْ وَعَشِيرَتُكُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَةٌ تَخْشَوْنَ كَسَادَهَا وَمَسَاكِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَيْكُمْ مِنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِي سَبِيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ ﴿۲۴﴾
بگو: اگر پدران شما و فرزندان شما و برادران شما و همسران شما و طائفه شما و اموالى که بدست آورده اید و تجارتى که از کساد شدنش مى ترسید و خانه هائى که از آنها رضایت دارید، از خدا و پیامبرش و جهاد در راهش، در نزد شما محبوبتر است، منتظر باشید تا خدا عذابش (فرمانش) را بر شما فرود آورد و خدا مردم فاسق را هدایت نمى کند. ﴿۲۴﴾
برداشت از آيات ۲۴ ـ ۲۳
محبّت
سالک الی اللّه بايد در محبّت و تولی نسبت به کفّار و کسانی که راه ناسپاسی را انتخاب کرده اند حساس باشد و نگذارد آنها مورد محبّت او واقع گردند. اگر چه پدرانشان يا فرزندانشان يا برادران و همسرانشان و يا فاميلشان باشند، يا ثروتی باشد که با زحمت جمع آوری کرده يا مال التجاره ای داشته باشد که بترسد تجارتش کساد شود، يا کاخ و خانه ای داشته باشد که از آن بسيار خوشش بيايد؛ که اگر اينها محبوب تر از خدا و رسولش و جهاد در راه خدا برای او باشند بايد بداند که او فاسق است و منتظر فرمان الهی در عذاب باشد و خدا او را هدايت نمی کند.
«ياری خدا در بسياری از جاها»
لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ ﴿۲۵﴾
قطعا خدا شما را در بسياری از جاها ياری کرد و در روز «حنين» [۱] در آن وقتی که زيادی جمعيّتتان شما را به تعجّب آورده بود. ولی آن زيادی جمعيّت، هيچ مشکلی را برای شما حل نکرد و زمين با آن همه وسعتش بر شما تنگ شد، سپس به دشمن پشت کرده و فرار کرديد. ﴿۲۵﴾
[۱]ــ منظور جنگ حنين است.
ثُمَّ أَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَأَنْزَلَ جُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَعَذَّبَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَذَلِكَ جَزَاءُ الْكَافِرِينَ ﴿۲۶﴾
سپس خدا آرامش خود را بر پیامبرش و بر مؤمنین نازل کرد و سپاهیانى فرستاد که شما آنها را نمى دیدید و کافران را مجازات (عذاب) کرد و جزاى کافران همین است. ﴿۲۶﴾
ثُمَّ يَتُوبُ اللَّهُ مِنْ بَعْدِ ذَلِكَ عَلَى مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۲۷﴾
سپس خدا بعد از آن، توبه هر که را بخواهد قبول مى کند و خدا آمرزنده مهربانى است. ﴿۲۷﴾
«حکم نجاست مشرکين»
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شَاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۲۸﴾
اى کسانى که ایمان آورده اید، قطعا جز این نیست که مشرکین نجسند، پس نباید بعد از همین امسالشان به مسجدالحرام نزدیک شوند و اگر از فقر مى ترسید، اگر خدا بخواهد به زودى شما را با کرَمَش بى نیاز مى کند. قطعا خدا داناى حکیمى است. ﴿۲۸﴾
«حکم جزيه از کفّار»
قَاتِلُوا الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَا بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَلَا يُحَرِّمُونَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَلَا يَدِينُونَ دِينَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَهُمْ صَاغِرُونَ ﴿۲۹﴾
با آن کسانى که از اهل کتاب به خدا و به روز قیامت ایمان نمى آورند و آنچه را که خدا و پیامبرش حرام کرده، حرام نمى دانند و متدین به دین حقّ نمى شوند، بجنگید تا با خضوع و تسلیم جزیه را به دست خود بدهند. ﴿۲۹﴾
«کفر اهل کتاب»
وَقَالَتِ الْيَهُودُ عُزَيْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَقَالَتِ النَّصَارَى الْمَسِيحُ ابْنُ اللَّهِ ذَلِكَ قَوْلُهُمْ بِأَفْوَاهِهِمْ يُضَاهِئُونَ قَوْلَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قَاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّى يُؤْفَكُونَ ﴿۳۰﴾
و یهود گفتند: عُزَیر پسر خدا است و مسیحیان گفتند: مسیح پسر خدا است. آن سخنى است که آنها بر زبانشان مى آورند، شبیه سخنان کافران پیش از آنها است. خدا آنها را بکشد، چگونه (از راه حقّ) بر مى گردند. ﴿۳۰﴾
اتَّخَذُوا أَحْبَارَهُمْ وَرُهْبَانَهُمْ أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَالْمَسِيحَ ابْنَ مَرْيَمَ وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا إِلَهًا وَاحِدًا لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ سُبْحَانَهُ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿۳۱﴾
آنها علماء و راهب هاى خود را و مسیح، پسر مریم را، غیر از خدا، اربابانى قرار مى دهند، در حالى که دستور نداشتند جز خداى یکتا را که معبودى جز او نیست بپرستند. پاک و منزّه است خدا از آنچه آنها شریک او قرار مى دهند. ﴿۳۱﴾
«خدا نور خود را کامل می کند»
يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَيَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ ﴿۳۲﴾
آنها مى خواهند نور خدا را با دهان و گفتارشان خاموش کنند ولى خدا جز این نمى خواهد که نور خود را کامل کند، اگر چه کافران کراهت داشته باشند. ﴿۳۲﴾
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ ﴿۳۳﴾
او کسى است که پیامبرش را با هدایت و دین حقّ فرستاد تا آن را بر همه دینها پیروز گرداند، اگر چه مشرکین کراهت داشته باشند. ﴿۳۳﴾
«علماء اهل کتاب»
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ ﴿۳۴﴾
اى کسانى که ایمان آورده اید، قطعا جمع زیادى از کشیشها و راهب ها اموال مردم را به ناحقّ مى خورند و مردم را از راه خدا باز مى دارند و کسانى که طلا و نقره را ذخیره مى کنند و آنها را در راه خدا انفاق نمى کنند، پس آنها را به مجازات دردناکى مژده بده. ﴿۳۴﴾
«مجازات جمع آوری طلا و نقره»
يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ ﴿۳۵﴾
روزى که آن طلا و نقره را در آتش دوزخ سرخ و سوزان کرده و با آن صورتها و پهلوها و پشتهایشان را داغ مى کنند، (به آنها گفته مى شود:) این همان چیزى است که براى خودتان ذخیره کرده اید، پس بچشید آنچه را که ذخیره مى کردید. ﴿۳۵﴾
برداشت از آيات ۳۵ ـ ۳۴
مال حرام خوردن
سالک الی اللّه بايد علم و دانش و زهد و تقوايش برای خدا باشد. زيرا اگر علم، دانش و تقوای ظاهری را برای دنيا و جمع آوری طلا و نقره تحصيل کرده باشد و آنها را در راه خدا انفاق ننمايد، در راه کمالات موفّق نخواهد شد و عذاب دردناکی هم در آخرت نصيبش می گردد و خدای تعالی او را در جهنّم معذب و مخلّد می فرمايد.
«عدد ماههای قمری»
إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرًا فِي كِتَابِ اللَّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ فَلَا تَظْلِمُوا فِيهِنَّ أَنْفُسَكُمْ وَقَاتِلُوا الْمُشْرِكِينَ كَافَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَافَّةً وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ ﴿۳۶﴾
قطعا عدد ماهها در نزد خدا در کتاب الهى از آن روز که آسمانها و زمین را آفریده، دوازده ماه است. چهار ماه از آن حرمت دارد. این است دین ثابت و پابرجا. پس در این چهار ماه به خودتان ستم نکنید و با همه مشرکین، دسته جمعى جنگ کنید، همان طورى که آنها دسته جمعى با شما جنگ مى کنند و بدانید که خدا با پرهیزگاران است. ﴿۳۶﴾
«ماههای قمری را تغيير ندهيد»
إِنَّمَا النَّسِيءُ زِيَادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عَامًا وَيُحَرِّمُونَهُ عَامًا لِيُوَاطِئُوا عِدَّةَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا مَا حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمَالِهِمْ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ ﴿۳۷﴾
قطعا جز این نیست که جابجا کردن و عقب جلو نمودن ماههاى حرام، زیادى در کفر است که با آن کافران گمراه مى شوند. یک سال، آن را حلال و سال دیگر آن را حرام مى کنند تا به مقدار ماههائى که خدا حرام کرده بشود و به این ترتیب آنچه را که خدا حرام کرده است، حلال نمایند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خدا مردم کافر را هدایت نمى کند. ﴿۳۷﴾
برداشت از آيات ۳۷ ـ ۳۶
ماه قمری
سالک الی اللّه بايد آنچنان مطيع خدا و رسولش باشد که حتّی ماه شمسی و ميلادی را بر ماه قمری که خدای تعالی آن را برای تعيين زمان قرار داده ترجيح ندهد و از صراط مستقيم خارج نشود. زيرا خدای تعالی با اهل تقوا است و ناسپاسان را هدايت نمی کند.
«تنبلی در رفتن به جنگ»
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَا لَكُمْ إِذَا قِيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَرَضِيتُمْ بِالْحَيَاةِ الدُّنْيَا مِنَ الْآخِرَةِ فَمَا مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِيلٌ ﴿۳۸﴾
اى کسانى که ایمان آورده اید، شما را چه شده که هر وقت به شما گفته مى شود براى جهاد در راه خدا حرکت کنید، بر زمین سنگینى مى کنید؟ آیا به زندگى دنیا به جاى آخرت راضى شده اید؟ با اینکه متاع زندگى دنیا در برابر آخرت بسیار ناچیز و کم است. ﴿۳۸﴾
«جمع بهتری بجای آنها قرار می دهد»
إِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا أَلِيمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَلَا تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَاللَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۳۹﴾
اگر براى جهاد حرکت نکنید، خدا شما را به عذاب دردناکى مجازات مى کند و غیر شما، مردم دیگرى را به جاى شما قرار مى دهد و شما نمى توانید هیچ زیانى به او برسانید و خدا بر هر چیزى توانا است. ﴿۳۹﴾
«قضيه غار ثور»
إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَمْ تَرَوْهَا وَجَعَلَ كَلِمَةَ الَّذِينَ كَفَرُوا السُّفْلَى وَكَلِمَةُ اللَّهِ هِيَ الْعُلْيَا وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۴۰﴾
اگر پیامبر را یارى نکنید، قطعا خدا او را یارى کرد، آن زمانى که کافران او را از مکه بیرون کردند و او نفر دوّم از دو تن بود، وقتى که هر دو در غار بودند و زمانى که او به همراه خود مى گفت: غمگین نباش، قطعا خدا با ما است، پس خدا آرامش خود را بر پیامبر فرستاد و با لشگرهائى که آنها را نمى دیدید او را تقویت فرمود و خدا سخن و آئین کافران را پست و پائین قرار داد و سخن و آئین خدا را عالى (و بر حقّ) قرار داد و خدا تواناى حکیمى است. ﴿۴۰﴾
«فرمان جهاد»
انْفِرُوا خِفَافًا وَثِقَالًا وَجَاهِدُوا بِأَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴿۴۱﴾
همگى با وسائل (و ابزار جنگى) سبک و سنگین خارج شوید و با اموال و جانهایتان در راه خدا جهاد کنید. این عمل براى شما بهتر است اگر بدانید. ﴿۴۱﴾
برداشت از آيات ۴۱ ـ ۳۸
جهاد
سالک الی اللّه بايد در مرحله استقامت آنچنان خود را بسازد که اگر از طرف پروردگارش به او دستور جهاد داده شد کوتاهی نکند و زندگی دنيای ناچيز را بر آخرت ترجيح ندهد و چون می داند خدای تعالی بر او احاطه دارد، همه جا با او است و پيامبر اکرم صلی الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام او را می بينند و در کنار او هستند از چيزی محزون نشود، از دشمن نترسد و با جان و مالش در راه خدای تعالی جهاد کند.
«علّت سرپيچی از جنگ»
لَوْ كَانَ عَرَضًا قَرِيبًا وَسَفَرًا قَاصِدًا لَاتَّبَعُوكَ وَلَكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ وَسَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَوِ اسْتَطَعْنَا لَخَرَجْنَا مَعَكُمْ يُهْلِكُونَ أَنْفُسَهُمْ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴿۴۲﴾
اگر غنیمت زودرسى و سفر آسانى باشد، حتما از تو پیروى مى کنند، ولى چون براى آنها راه دور و پر مشقّتى است، سرپیچى مى نمایند و به زودى به خدا قسم مى خورند که اگر توانائى داشتیم، همراه شما خارج مى شدیم. اینها خودشان را نابود مى کنند و خدا مى داند که آنها دروغ مى گویند. ﴿۴۲﴾
«عفو الهی»
عَفَا اللَّهُ عَنْكَ لِمَ أَذِنْتَ لَهُمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَتَعْلَمَ الْكَاذِبِينَ ﴿۴۳﴾
خدا از تو بگذرد، چرا قبل از اینکه افراد راستگو براى تو مشخّص شوند و دروغگویان را بشناسى به آنها اجازه دادى؟ ﴿۴۳﴾
«مؤمنين با ميل خودشان جهاد می کنند»
لَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالْمُتَّقِينَ ﴿۴۴﴾
آنهائى که به خدا و روز قیامت ایمان دارند، هیچگاه براى جهاد با اموال و جانهایشان از تو اجازه نمى گیرند و خدا پرهیزگاران را مى شناسد. ﴿۴۴﴾
إِنَّمَا يَسْتَأْذِنُكَ الَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَارْتَابَتْ قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فِي رَيْبِهِمْ يَتَرَدَّدُونَ ﴿۴۵﴾
فقط آن کسانى که به خدا و روز قیامت ایمان نیاورده اند و دلهایشان در شک و تردید است، از تو اجازه مى گیرند (که جهاد نکنند). آنها در شک خودشان سرگردانند. ﴿۴۵﴾
برداشت از آيات ۴۵ ـ ۴۲
استقامت
سالک الی اللّه نبايد در راه خدا تنها برای کارهای آسان و زودگذر از خود آمادگی نشان دهد و در کارهای سخت و مشکل تن از زير بار در ببرد. زيرا افراد اين چنينی برای ضعف در استقامتشان عذرهايی می آورند و می خواهند به هر وسيله ای که شده ضعف خود را به علتی و چيزی نسبت بدهند و راه فراری برای خود پيدا کنند. ولی اگر مربی آنها قاطعيت داشته باشد، به هيچ وجه و برای هيچ عذری نمی گذارد آنها سستی کنند. شما مؤمنين و اهل تزکيه نفس را ببينيد که هر پيشنهادی به آنها از طرف شرع مقدّس اسلام می شود، هر چه باشد ولو در جبهه جنگ حاضر شدن و کشته شدن باشد؛ می پذيرند و با آغوش باز از آن استقبال می کنند.
«کسی که کاری را می خواهد بکند، خود را مهيّا می کند»
وَلَوْ أَرَادُوا الْخُرُوجَ لَأَعَدُّوا لَهُ عُدَّةً وَلَكِنْ كَرِهَ اللَّهُ انْبِعَاثَهُمْ فَثَبَّطَهُمْ وَقِيلَ اقْعُدُوا مَعَ الْقَاعِدِينَ ﴿۴۶﴾
و اگر آنها تصمیم خروج داشتند، وسیله اى براى آن تهیه مى کردند، ولى چون خدا از حرکت آنها کراهت داشت، از این جهت آنها را (از جهاد) منعشان کرد و به آنها گفته شد: با خانه نشینها در خانه بمانید. ﴿۴۶﴾
«ضرر آنهائی که متزلزلند»
لَوْ خَرَجُوا فِيكُمْ مَا زَادُوكُمْ إِلَّا خَبَالًا وَلَأَوْضَعُوا خِلَالَكُمْ يَبْغُونَكُمُ الْفِتْنَةَ وَفِيكُمْ سَمَّاعُونَ لَهُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِالظَّالِمِينَ ﴿۴۷﴾
اگر آنها در میان شما خارج مى شدند، چیزى جز بر اضطراب شما اضافه نمى کردند و به سرعت در بین شما به فتنه گرى مى پرداختند و در میان شما افرادى هستند که به سخنان آنها کاملاً گوش مى دهند و خدا ستمگران را مى شناسد. ﴿۴۷﴾
لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَقَلَّبُوا لَكَ الْأُمُورَ حَتَّى جَاءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ ﴿۴۸﴾
آنها پیش از این هم قطعا در پى فتنه گرى بودند و کارها را براى تو بعکس نشان مى دادند تا آنکه حقّ روشن شد و فرمان خدا آشکار گردید در حالى که آنها ناخشنود بودند. ﴿۴۸﴾
وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ ائْذَنْ لِي وَلَا تَفْتِنِّي أَلَا فِي الْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَإِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِيطَةٌ بِالْكَافِرِينَ ﴿۴۹﴾
و از آنها کسى است که مى گوید: به من اجازه (ماندن) بده و مرا در فتنه و آزمایش نینداز. آگاه باشید که آنها در فتنه سقوط کرده اند و قطعا جهنّم بر کافران احاطه دارد. ﴿۴۹﴾
«حالات دشمنان رسول اکرم صلی الله عليه و آله»
إِنْ تُصِبْكَ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْكَ مُصِيبَةٌ يَقُولُوا قَدْ أَخَذْنَا أَمْرَنَا مِنْ قَبْلُ وَيَتَوَلَّوْا وَهُمْ فَرِحُونَ ﴿۵۰﴾
اگر خیرى به تو برسد، آنها را ناراحت مى کند و اگر مصیبتى به تو برسد، مى گویند: ما تصمیم کار خود را قبلاً گرفته ایم و بر مى گردند در حالى که آنها خوشحالند. ﴿۵۰﴾
«مؤمنين بر خدا توکل می کنند»
قُلْ لَنْ يُصِيبَنَا إِلَّا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ ﴿۵۱﴾
بگو: هرگز چیزى جز آنچه خدا براى ما نوشته و مقرّر داشته، نخواهد رسید. او مولا و سرپرست ما است. پس مؤمنان تنها باید بر خدا توکل کنند. ﴿۵۱﴾
قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَنَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ أَنْ يُصِيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذَابٍ مِنْ عِنْدِهِ أَوْ بِأَيْدِينَا فَتَرَبَّصُوا إِنَّا مَعَكُمْ مُتَرَبِّصُونَ ﴿۵۲﴾
بگو: آیا براى ما جز یکى از دو خوبى را انتظار دارید؟ و(لى) براى شما ما انتظار داریم که خدا عذابى از جانب خود یا به دست ما به شما برساند. پس شما انتظار بکشید، ما هم با شما انتظار مى کشیم. ﴿۵۲﴾
برداشت از آيات ۵۲ ـ ۴۹
امتحان
کسانی که تزکيه نفس نکرده يا آن را جدّی نگرفته و استقامت ندارند از استاد و مربی خود می خواهند که به آنها در کارهای مشکل اجازه استراحت بدهد و آنها را امتحان نکند، زيرا اگر آنها را امتحان کند سقوط می کنند و اگر سالکين الی اللّه به مشکلی در راهشان برخورد کنند آن عده افراد ضعيف خوشحال می شوند که چه خوب شد ما با آنها نبوديم و اگر موفقيتی پيدا کنند ناراحت می شوند؛ ولی اين افراد بايد بدانند که اگر قدری صبر می کردند، می ديدند که در هر حال موفّقيّت با اهل تزکيه نفس و آنهايی که دارای استقامت هستند می باشد.
«خدا انفاق فاسقين را قبول نمی کند»
قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَنْ يُتَقَبَّلَ مِنْكُمْ إِنَّكُمْ كُنْتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ ﴿۵۳﴾
بگو: چه از روى میل انفاق کنید یا با بى میلى، هرگز از شما قبول نخواهد شد، زیرا قطعا شما مردم فاسقى هستید. ﴿۵۳﴾
وَمَا مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلَا يَأْتُونَ الصَّلَاةَ إِلَّا وَهُمْ كُسَالَى وَلَا يُنْفِقُونَ إِلَّا وَهُمْ كَارِهُونَ ﴿۵۴﴾
و هیچ چیز مانع قبول شدن انفاقهاى آنها نشد، جز آنکه آنها به خدا و پیامبرش کافر شدند و نماز نمى خوانند مگر با کسالت و انفاق نمى کنند مگر با بى میلى. ﴿۵۴﴾
برداشت از آيات ۵۴ ـ ۵۳
انفاق
سالک الی اللّه نبايد فکر کند که تنها با انفاق کردن می تواند خود را به کمالات روحی برساند. زيرا اگر انفاقش روی اکراه باشد و وقتی نماز می خواند و يا با خدا بايد انس بگيرد با کسالت باشد و در دل ريا کند و در حقيقت ناسپاس باشد، خدا از او انفاقش را قبول نمی کند و آنها را فاسق می داند.
«اولاد و اموال کفّار مايه عذاب آنها است»
فَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَلَا أَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ ﴿۵۵﴾
پس اموال و اولاد کفّار، تو را به تعجّب نیندازد، غیر از این نیست که خدا مى خواهد آنها را به این وسیله در زندگى دنیا عذاب کند و در حال کفر جانشان را بگیرد. ﴿۵۵﴾
«قسم دروغ و ترس کفّار»
وَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنَّهُمْ لَمِنْكُمْ وَمَا هُمْ مِنْكُمْ وَلَكِنَّهُمْ قَوْمٌ يَفْرَقُونَ ﴿۵۶﴾
و به خدا قسم مى خورند که قطعا آنها از شما هستند ولى آنها از شما نیستند، بلکه آنها مردمى هستند که (از شما) مى ترسند. ﴿۵۶﴾
لَوْ يَجِدُونَ مَلْجَأً أَوْ مَغَارَاتٍ أَوْ مُدَّخَلًا لَوَلَّوْا إِلَيْهِ وَهُمْ يَجْمَحُونَ ﴿۵۷﴾
اگر پناهگاهى یا غارهائى و یا راه فرارى مى یافتند، با سرعت و شتاب پشت مى کردند و به سوى آن فرار مى نمودند. ﴿۵۷﴾
برداشت از آيات ۵۷ ـ ۵۵
ثروت کفّار
سالک الی اللّه نبايد ثروت، نعمت، فرزندان سالم و زياد کفّار، سالک را متعجب کند. زيرا عدل خدای تعالی ايجاب می کند اجر و ثوابی که احياناً آنها در دنيا از کارهای خوب انجام داده اند به آنها بدهد تا در روز قيامت از خدای تعالی اجری نخواهند. بلکه خدای تعالی آنها را در دنيا بوسيله همان اموال و اولاد ممکن است عذاب کند و جان آنها را بگيرد. آنها به قدری منافقند که با اصرار و قسم می خواهند خودشان را جزء سالکين الی اللّه بدانند ولی تفرقه بين مسلمانان ايجاد می کنند.
«ايراد به تقسيم غنائم»
وَمِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْهَا رَضُوا وَإِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ ﴿۵۸﴾
و از آنها افرادى هستند که در تقسیم غنائم و صدقات به تو ایراد مى گیرند. اگر از آن غنائم به آنها داده شود، راضى مى شوند و اگر داده نشود، در آن وقت آنها خشمگین مى گردند. ﴿۵۸﴾
وَلَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا مَا آتَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ سَيُؤْتِينَا اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَرَسُولُهُ إِنَّا إِلَى اللَّهِ رَاغِبُونَ ﴿۵۹﴾
ولى اگر آنها به آنچه خدا و پیامبرش به آنها مى دهند، راضى شوند و بگویند: «خدا براى ما کافى است، به زودى خدا و پیامبرش از فضل خود به ما مى بخشند، ما تنها به خدا رغبت و اشتیاق داریم». ﴿۵۹﴾
برداشت از آيات ۵۹ ـ ۵۸
طبع پست
سالک الی اللّه نبايد طبع پستی داشته باشد و گرويدنش به چيزی برای پول باشد، بايد تنها به آنچه خدا و رسولش به او عنايت می کنند راضی شود و ورد و اعتقادش کلمه «حسبنا اللّه»؛ يعنی خدا در همه کارها مرا کفايت می کند بوده و معتقد باشد که خدا از فضلش به او عنايت می فرمايد.
«تقسيم زکات»
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ﴿۶۰﴾
قطعا جز این نیست که مصرف زکاتها و صدقات مخصوص فقرا و مساکین و کارکنان جمع آورى زکات و افرادى که براى بدست آوردن محبّتشان اقدام مى شود و براى آزادى بردگان و بدهکاران و در راه خدا و در راه ماندگان مى باشد. این حکمى است از جانب خدا و خدا داناى حکیمى است. ﴿۶۰﴾
«اذيّت رسول اکرم صلی الله عليه و آله»
وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۶۱﴾
و از آنها کسانى هستند که پیامبر را اذیت مى کنند و مى گویند: او گوش است، او گوش مى دهد و خوش باور است. بگو: گوش بودن و خوش باور بودن براى شما خوب است. او به خدا ایمان دارد و مؤمنین را تصدیق مى کند و رحمتى است براى کسانى از شما که ایمان آورده اند. و کسانى که رسول خدا را اذیت مى کنند، براى آنها عذاب دردناکى است. ﴿۶۱﴾
يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ لِيُرْضُوكُمْ وَاللَّهُ وَرَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ يُرْضُوهُ إِنْ كَانُوا مُؤْمِنِينَ ﴿۶۲﴾
آنها براى شما به خدا قسم مى خورند تا شما را راضى کنند ولى درست تر این است که خدا و رسولش را از خود راضى کنند، اگر ایمان دارند. ﴿۶۲﴾
أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّهُ مَنْ يُحَادِدِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَأَنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدًا فِيهَا ذَلِكَ الْخِزْيُ الْعَظِيمُ ﴿۶۳﴾
آیا آنها نمى دانند که هر کس با خدا و پیامبرش مخالفت کند، پس قطعا براى او آتش جهنّم است که همیشه در آن مى ماند؟ این همان رسوائى بزرگ است. ﴿۶۳﴾
برداشت از آيات ۶۳ ـ ۶۱
اذيّت خدا و رسول
سالک الی اللّه نبايد کاری که خدا و رسولش را اذيت می کند انجام دهد، نبايد با زبانش، با قلمش و با اعمالش به دين مقدّس اسلام بی احترامی کند والاّ عذاب دردناکی در انتظار او است.
سالک الی اللّه بايد فقط و فقط رضايت خدای تعالی را منظور کند و رضايت ديگران را اگر منافات با رضايت پروردگار داشته باشد در هيچ کاری منظور نکند والاّ اگر با اين عملش با خدای تعالی و رسولش دشمنی نمايد؛ در جهنّم مخلّد خواهد بود.
«ترس منافقين از چيست؟»
يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِمْ قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَا تَحْذَرُونَ ﴿۶۴﴾
منافقان از آن مى ترسند که سوره اى علیه آنان نازل گردد و به آنها از اسرار دلهایشان خبر دهد. بگو: مسخره کنید، قطعا خدا آنچه را که از آن مى ترسید آشکار خواهد کرد. ﴿۶۴﴾
«عذر بدتر از گناه»
وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللَّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنْتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ﴿۶۵﴾
و اگر از آنها (درباره مسخره کردنشان) بپرسى، مى گویند: ما قطعا بازى و شوخى مى کردیم. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى کنید؟ ﴿۶۵﴾
لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ كَفَرْتُمْ بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِنْ نَعْفُ عَنْ طَائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ ﴿۶۶﴾
عذرخواهى نکنید. زیرا شما بعد از اینکه ایمان آورده اید، کافر شده اید. اگر گروهى از شما را ببخشیم، گروه دیگرى را عذاب خواهیم کرد. زیرا آنها قطعا گناهکارند. ﴿۶۶﴾
برداشت از آيات ۶۶ ـ ۶۴
مجرمين
سالک الی اللّه بايد بداند که اگر کار زشت و يا گناهی بکند ممکن است خدای تعالی او را رسوا نمايد.
سالک الی اللّه نبايد مراحل تزکيه نفس و دين مقدّس اسلام را به بازی بگيرد و خدا و رسولش را مسخره کند؛ زيرا کسانی که اين کارها را بکنند عذرشان پذيرفته نيست و مجرمند.
«امر به منکر و نهی از معروف می کردند»
الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ ﴿۶۷﴾
مردان منافق و زنان منافق همه مثل هم هستند (بعضى شان از بعض دیگرند). آنها امر به کارهاى زشت کرده و از کارهاى خوب جلوگیرى (و نهى) مى کنند و دستهایشان را از انفاق و بخشش مى بندند. خدا را فراموش کرده اند و خدا نیز آنها را فراموش کرده است. قطعا منافقین همان فاسقینند. ﴿۶۷﴾
برداشت از آيه ۶۷
امر به منکر
سالک الی اللّه بايد معروف و منکر را در اسلام بشناسد تا مبادا در رديف منافقينی که امر به منکر و نهی از معروف می کنند قرار گيرد. زيرا خدا او را به دست فراموشی می سپارد آنچنان که او خدا را فراموش کرده است.
«عذاب منافقين»
وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِيمٌ ﴿۶۸﴾
خدا به مردان و زنان منافق و کفّار، وعده آتش جهنّم داده است. براى همیشه در آن خواهند ماند. براى آنها همین کافى است و خدا آنها را لعنت کرده است و عذاب همیشگى براى آنها خواهد بود. ﴿۶۸﴾
كَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ كَانُوا أَشَدَّ مِنْكُمْ قُوَّةً وَأَكْثَرَ أَمْوَالًا وَأَوْلَادًا فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلَاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلَاقِكُمْ كَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ بِخَلَاقِهِمْ وَخُضْتُمْ كَالَّذِي خَاضُوا أُولَئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ ﴿۶۹﴾
شما مانند کسانى هستید که قبل از شما بوده اند. آنها از شما قوى تر بودند و اموال و فرزندانشان بیشتر بود. آنها از بهره دنیاى خود استفاده کردند، شما نیز از متاع دنیاى خود استفاده نمودید، همان گونه اى که قبل از شما، آنها استفاده کردند. شما هم مثل آنها (در لجنزار کفر) فرو رفتید. اعمالشان در دنیا و آخرت نابود شد و آنها همان زیانکارانند. ﴿۶۹﴾
أَلَمْ يَأْتِهِمْ نَبَأُ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَوْمِ نُوحٍ وَعَادٍ وَثَمُودَ وَقَوْمِ إِبْرَاهِيمَ وَأَصْحَابِ مَدْيَنَ وَالْمُؤْتَفِكَاتِ أَتَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴿۷۰﴾
آیا جریان خبر کسانى که پیش از اینها بودند به آنها نرسیده، قوم نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و اصحاب مَدْین و شهرهاى زیرورو شده آنها؟ پیامبرانشان دلائل روشنى براى آنها آوردند، پس خدا به آنها ظلم نکرد ولى آنها خودشان بر خود ستم مى کردند. ﴿۷۰﴾
برداشت از آيات ۷۰ ـ ۶۸
نفاق
سالک الی اللّه بايد بکوشد که به هيچ وجه نفاق و دورويی در نفس و روحش به وجود نيايد. زيرا اين صفت از نظر خدای تعالی بالاترين عذاب را دارد و صاحبش پست ترين انسان ها است، آنها هستند که به خود ظلم کرده، همان ها هستند که اعمال خوبشان هم قبول نمی شود و همان ها هستند که بسيار ضرر کرده اند.
«مرد و زن با ايمان ياور يکديگرند»
وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴿۷۱﴾
و بعضى مردان و زنان با ایمان یار و یاور بعضى دیگرند. امر به اعمال نیک و معروف مى کنند و از اعمال زشت، دیگران را منع مى نمایند و نماز را بر پا مى دارند و زکات مى دهند و خدا و پیامبرش را اطاعت مى کنند. به زودى خدا آنها را مورد رحمت خودش قرار مى دهد. قطعا خدا تواناى حکیمى است. ﴿۷۱﴾
وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۷۲﴾
خدا به مردان و زنان با ایمان، باغهائى وعده داده که از زیر درختانش نهرهائى جارى است. همیشه در آن بهشتها خواهند بود و نیز خانه هاى پاکیزه اى در بهشتهاى عدن به آنها داده مى شود و خشنودى خدا از آنها برتر و بالاتر از همه اینها است. آن همان سعادت و رستگارى بزرگ است. ﴿۷۲﴾
برداشت از آيات ۷۲ ـ ۷۱
ايمان محکم
سالک الی اللّه به قدری ايمانش را محکم کند که به تمام وظايف دينی اش بدون هيچ مشکلی موفّق شود، امر به معروف کند، نهی از منکر نمايد، نماز را بپا دارد، زکات را بدهد و خدا و رسولش را اطاعت کند تا خدای تعالی او را مورد مهربانی خاصش قرار دهد و مشمول وعده های الهی در آخرت که بهشت خلد و جنات عدن و از همه بالاتر مورد خشنودی خدای تعالی واقع شود واقعاً اين پيروزی بزرگی است.
«سختگيری به کفّار و منافقين»
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ ﴿۷۳﴾
اى پیامبر، با کفّار و منافقین جهاد کن و بر آنها سخت بگیر و جایگاه آنها جهنّم است و این عاقبت بسیار بدى است. ﴿۷۳﴾
يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ مَا قَالُوا وَلَقَدْ قَالُوا كَلِمَةَ الْكُفْرِ وَكَفَرُوا بَعْدَ إِسْلَامِهِمْ وَهَمُّوا بِمَا لَمْ يَنَالُوا وَمَا نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْنَاهُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ فَإِنْ يَتُوبُوا يَكُ خَيْرًا لَهُمْ وَإِنْ يَتَوَلَّوْا يُعَذِّبْهُمُ اللَّهُ عَذَابًا أَلِيمًا فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَمَا لَهُمْ فِي الْأَرْضِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ ﴿۷۴﴾
به خدا قسم مى خورند که (چیزى) نگفته اند، در حالى که قطعا سخنان کفرآمیز گفته اند و پس از اسلام آوردنشان کافر شده اند و تصمیم گرفتند به آنچه که به آن نرسیدند و آنها انتقامى نگرفتند، مگر بعد از آنکه خدا و پیامبرش آنها را از فضل خود بى نیاز کردند. پس اگر توبه کنند، براى آنها بهتر است و اگر روى گردان شوند، خدا آنها را در دنیا و آخرت به عذاب دردناکى مجازات خواهد کرد و آنها در زمین یار و یاورى نخواهند داشت. ﴿۷۴﴾
برداشت از آيات ۷۴ ـ ۷۳
خشونت به کفّار
سالک الی اللّه بايد دارای تبرای شديد عليه کفّار و کسانی که در مقابل پروردگار ناسپاس اند، داشته باشد آنها به قدری از صراط مستقيم منحرف اند که به ذات مقدّس پروردگار قسم دروغ می خورند و در عين حال به اهدافشان نمی رسند. اگر کفّار به سوی خدا برگردند، در صراط مستقيم قرار بگيرند و تزکيه نفس کنند، برای آنها بهتر است.
«گناه تخلّف عهد»
وَمِنْهُمْ مَنْ عَاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتَانَا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَلَنَكُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِينَ ﴿۷۵﴾
و بعضى از آنها با خدا عهد کرده بودند که اگر خدا از فضل خود به ما عطا کند، حتما صدقه خواهیم داد و حتما از نیکوکاران خواهیم شد. ﴿۷۵﴾
فَلَمَّا آتَاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَتَوَلَّوْا وَهُمْ مُعْرِضُونَ ﴿۷۶﴾
ولى هنگامى که خدا از فضل خود به آنها بخشید، به آن بخل کردند و نافرمانى نمودند و از حقّ روى گرداندند. ﴿۷۶﴾
فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ ﴿۷۷﴾
پس خدا در دل آنها نفاق انداخت تا روزى که او را دیدار کنند، به علّت تخلّفى که از پیمان خود با خدا کردند و براى آنکه آنها دروغ مى گفتند. ﴿۷۷﴾
«خدا اسرار همه را می داند»
أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ سِرَّهُمْ وَنَجْوَاهُمْ وَأَنَّ اللَّهَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ ﴿۷۸﴾
آیا نمى دانند که قطعا خدا سرّ پنهان و سخنان محرمانه آنها را مى داند و قطعا خدا به (اسرار) غیبها آگاه است؟ ﴿۷۸﴾
برداشت از آيات ۷۸ ـ ۷۵
عهد شکنی
بدترين صفتی که برای سالک الی اللّه از هر چيز در سير و سلوک خطرناک تر است، بی تعهدی و عهد شکنی است. حتّی اين صفت انسان را از انسانيت خارج می کند. بنابراين سالک الی اللّه نبايد عهدشکن باشد و بايد بکوشد حتّی در تعهدات کوچک و بی اهميّت برای آن که به اين صفت زشت عادت نکند، بسيار مقيد و متعهّد باشد و عهد شکنی نکند.
«عذاب منافقين مردم آزار»
اَلَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۷۹﴾
آنهائى که به آن دسته از مؤمنانى که در بذل مال و صدقه دادن بیشتر از آنچه به آنها واجب است انفاق مى کنند، عیبجوئى مى نمایند و آن کسانى را که جز به اندازه توانائى خود دسترسى به بذل مال ندارند، مسخره مى کنند؛ پس خدا هم آنها را مسخره مى کند و براى آنها عذاب دردناکى است. ﴿۷۹﴾
«خدا به هيچ وجه توبه آنها را قبول نمی کند»
اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِنْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ ﴿۸۰﴾
اگر براى آنها آمرزش بخواهى یا براى آنها آمرزش نخواهى، حتّى اگر هفتاد بار براى آنها آمرزش بخواهى، هرگز خدا آنها را نمى بخشد، براى اینکه آنها به خدا و پیامبرش کافر شده اند و خدا گروه فاسقین را هدایت نمى کند. ﴿۸۰﴾
برداشت از آيات ۸۰ ـ ۷۹
تمسخر
سالک الی اللّه نبايد مسخره کن و عيب گيرنده از مردم مؤمنی که در راه خدای تعالی صدقه می دهند باشد. زيرا خدای تعالی آنچنان از اين صفت زشت به غضب می آيد که برای آنها عذاب دردناکی منظور فرموده و به پيامبرش می فرمايد که اگر هفتاد مرتبه برای آنها استغفار کنی؛ هرگز خدای تعالی آنها را نمی آمرزد و آنها را فاسقی می داند که هدايت نمی شوند.
فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يُجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كَانُوا يَفْقَهُونَ ﴿۸۱﴾
تخلّف کنندگان، از خانه نشینى خود و مخالفت با پیامبر خدا خوشحال شدند و کراهت داشتند که با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد کنند و گفتند: در این گرماى تابستان حرکت نکنید. بگو: آتش جهنّم گرمتر است اگر مى فهمیدند. ﴿۸۱﴾
فَلْيَضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيَبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ ﴿۸۲﴾
پس به کیفر کارهائى که انجام مى دادند، باید کم بخندند و بسیار گریه کنند. ﴿۸۲﴾
«قهر خدا و رسولش»
فَإِنْ رَجَعَكَ اللَّهُ إِلَى طَائِفَةٍ مِنْهُمْ فَاسْتَأْذَنُوكَ لِلْخُرُوجِ فَقُلْ لَنْ تَخْرُجُوا مَعِيَ أَبَدًا وَلَنْ تُقَاتِلُوا مَعِيَ عَدُوًّا إِنَّكُمْ رَضِيتُمْ بِالْقُعُودِ أَوَّلَ مَرَّةٍ فَاقْعُدُوا مَعَ الْخَالِفِينَ ﴿۸۳﴾
پس اگر خدا تو را به سوى گروهى از آنان برگردانید و آنها از تو اجازه بیرون شدن (براى جهاد) خواستند، بگو: هرگز با من بیرون نخواهید آمد و هرگز همراه من با دشمنى جنگ نخواهید کرد. چون شما به نشستن در خانه در مرتبه اوّل راضى شدید، حالا هم باز با متخلّفین از جنگ در خانه بنشینید. ﴿۸۳﴾
وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ ﴿۸۴﴾
و هرگز بر مرده هیچ یک از آنها نماز نخوان و بر قبرش نایست. قطعا آنها به خدا و رسولش کافر شده اند و در حالى مرده اند که فاسق و نافرمان بوده اند. ﴿۸۴﴾
وَلَا تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلَادُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِهَا فِي الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ ﴿۸۵﴾
و اموال و اولادشان تو را به تعجّب نیاورد. جز این نیست که خدا مى خواهد آنها را به این وسیله در دنیا عذاب کند و در حال کفر جانشان از بدنشان خارج گردد. ﴿۸۵﴾
«گفتار ثروتمندان از منافقين»
وَإِذَا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجَاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَكَ أُولُو الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقَالُوا ذَرْنَا نَكُنْ مَعَ الْقَاعِدِينَ ﴿۸۶﴾
و وقتى که سوره اى نازل مى شود که به خدا ایمان بیاورید و همراه پیامبرش جهاد کنید، ثروتمندان منافق آنها از تو اجازه مى خواهند و مى گویند: ما را بگذار تا با خانه نشینها باشیم. ﴿۸۶﴾
رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوَالِفِ وَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ ﴿۸۷﴾
آنها راضى شدند که با مخالفین بمانند و بر دلهاى آنها مُهر زده شده است، پس در نتیجه آنها قدرت فهم ندارند. ﴿۸۷﴾
«مؤمنين با مال و جان خود جهاد می کنند»
لَكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ﴿۸۸﴾
ولى پیامبر و کسانى که با او ایمان آورده اند، با اموال و جانهایشان جهاد مى کنند و آنها هستند که همه خوبیها براى آنها است و آنها هستند که رستگارند. ﴿۸۸﴾
أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ﴿۸۹﴾
خدا براى آنها بهشتهائى آماده کرده که از زیر درختانش نهرهائى جارى است. براى همیشه در آن خواهند بود. آن رستگارى و پیروزى بزرگى است. ﴿۸۹﴾
برداشت از آيات ۸۹ ـ ۸۱
فعّاليّت دشمنان
دشمنان کوشش می کنند که سالکين الی اللّه را از راه راست و انجام وظايفشان باز دارند و آنها را حتّی از سرما، گرما و هر ناملايمی می ترسانند. اين افراد به قدری منفورند که نبايد حتّی به مرده آنها هم رحم کرد. زيرا آنها فاسقند و فهم ندارند ولی کسانی که در کنار رسول اکرم صلی الله عليه و آله و دستورات آن حضرت با اموال و جانهايشان جهاد می کنند، همه خوبی ها مال آنها است، همان ها رستگارند، برای همان ها بهشت جاودان آماده شده و به فوز بزرگی می رسند.
«اجازه ترک جهاد»
وَجَاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ سَيُصِيبُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ ﴿۹۰﴾
و عذرخواهان بادیه نشین نزد تو آمدند تا به آنها اجازه ترک جهاد داده شود و آن افرادى که به خدا و پیامبر او دروغ گفتند، در خانه نشستند. به زودى آن افرادى که از آنها کافر شدند، دچار عذابى دردناک خواهند شد. ﴿۹۰﴾
برداشت از آيه ۹۰
عذر نياوردن
سالک الی اللّه نبايد از کارهای پرزحمت مانند جهاد برای خدا و رسولش عذری بياورد و به دروغ متوسل شود که اگر اين چنين کرد، به عذاب دردناکی مبتلا می شود.
«آنهائی که از جهاد معافند»
لَيْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلَا عَلَى الْمَرْضَى وَلَا عَلَى الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ مَا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴿۹۱﴾
بر ضعیفها و بیمارها و آنها که چیزى براى انفاق در راه جهاد ندارند، در صورتى که براى خدا و پیامبرش خیرخواه باشند، هیچ گناهى نیست. بر نیکوکاران راهى براى ایراد نیست و خدا آمرزنده مهربانى است. ﴿۹۱﴾
وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَا أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا يَجِدُوا مَا يُنْفِقُونَ ﴿۹۲﴾
و نیز ایرادى نیست بر آن کسانى که وقتى نزد تو آمدند که آنها را بر مرکبى سوار کنى، تو گفتى: مرکبى که شما را بر آن سوار کنم، ندارم. آنها در حالى برگشتند که از چشمانشان بر اثر غم و اندوه اشک مى ریخت، زیرا چیزى نداشتند که در راه جهاد انفاق کنند. ﴿۹۲﴾
